Τι είναι η κλιματική αλλαγή και πώς σχετίζεται με την ανθρώπινη δραστηριότητα;
Κλιματική αλλαγή είναι η μακροπρόθεσμη μεταβολή του κλίματος της Γης. Διαρκεί από δεκάδες μέχρι εκατομμύρια χρόνια και μπορεί να επηρεάσει τον μέσο όρο διαφόρων κλιματικών παραμέτρων όπως η θερμοκρασία και οι βροχοπτώσεις. Σε κάποιες περιπτώσεις ο μέσος αυτός όρος διατηρείται, αλλάζει όμως η κατανομή των φαινομένων. Μπορεί, π.χ. η ίδια ποσότητα βροχής αντί να είναι ομοιόμορφα κατανεμημένη στον χρόνο, να πέφτει «μαζεμένη» σε ελάχιστο χρονικό διάστημα μέσα από βίαια ξεσπάσματα και τον υπόλοιπο χρόνο να επικρατεί ξηρασία.
Σήμερα, ο όρος "κλιματική αλλαγή" συνδέεται συνήθως με την έννοια της "παγκόσμιας θέρμανσης", καθώς η αλλαγή που παρατηρείται είναι -σαφώς- προς το θερμότερο. Η ταχύτητα δε με την οποία αυξάνεται η μέση θερμοκρασία είναι πρωτοφανής.
Σύμφωνα με την κρατούσα επιστημονική άποψη, οι ρίζες του φαινομένου βρίσκονται σε πολύ μεγάλο βαθμό στην ανθρώπινη δραστηριότητα, η οποία παραγει σε μαζική κλίμακα αέρια του Θερμοκηπίου, όπως το διοξείδιο του άνθρακα (CO2), που παγιδεύουν τη θερμότητα κι επιτείνουν την παγκόσμια θέρμανη. To μεγαλύτερο πρόβλημα είναι πως από ένα σημείο και μετά, το φαινόμενο θα αποκτήσει αυτοτροφοδοτούμενο χαρακτήρα. Αυτό σημαίνει, ότι δεν θα μπορούμε να το αποτρέψουμε ακόμη και αν την επόμενη στιγμή σταματήσουμε να εκπέμπουμε διοξείδιο του άνθρακα ολοκληρωτικά (1,2,3).
Διάγραμμα 1. Μετά τη
Βιομηχανική Επανάσταση, παρατηρείται ραγδαία αύξηση στη συγκέντρωση διοξειδίου
του άνθρακα στην ατμόσφαιρα της Γης (4).
Διάγραμμα 2. Μέση επιφανειακή θερμοκρασία της Γης από το 1850 ως σήμερα, σε σύγκριση με δεδομένα συγκέντρωσης CO2 σε μέρη ανά εκατομμύριο (1,5).
Η έρευνα του Οικονομικού Λυκείου Εμπορικής Σχολής Μιτσή
Αρχικά ζητήθηκε πρόσβαση σε ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων της Μετεωρολογικής Υπηρεσίας Κύπρου και ακολούθησε η μαθηματική τους επεξεργασία. Διαπιστώθηκε ότι στο χωριό Πρόδρομος, η μέγιστη θερμοκρασία τον περασμένο Δεκέμβριο ήταν 17.1°C, δηλαδή υψηλότερη κατά 8.8 °C από την κανονική (6). Παρόμοιες συνθήκες επικράτησαν επίσης τους μήνες Ιανουάριο και Φεβρουάριο, αν και όχι σε τόσο ακραία μορφή (7,8). Διερευνώντας δεδομένα από την ευρύτερη Κύπρο, παρατηρήθηκε αύξηση στη μέση μέγιστη θερμοκρασία Δεκεμβρίου κατά 4.1 οC μέσα σε διάστημα μόλις μιας οκταετίας (9).
Ανάλογη ήταν η κατάσταση της περιοχής από πλευράς χιονόπτωσης. Στην πλατεία Τροόδους μεταξύ 2022 και 2023, είχαμε μείωση της χιονόπτωσης μέχρι και 91% για τον μήνα Ιανουάριο και 36.5% για τον Φλεβάρη. Ο δε μήνας Δεκέμβρης φέτος και πέρσι είχε σχεδόν μηδενική χιονόπτωση (10).
Το ιστορικό ξενοδοχείο Βερεγγάρια στον Πρόδρομο ως μάρτυρας της κλιματική αλλαγής, φωτογραφία που τραβήχτηκε από συμμαθητή μας με χρήση drone, Φλεβάρη ’22 και ‘23.
Η άνοδος της θερμοκρασίας και οι συνακόλουθες συνέπειες -φυσικά- δεν αφορούν μόνο τους χειμερινούς μήνες. Στον μετεωρολογικό σταθμό του Προδρόμου κατά τον Αύγουστο του 2023, η ακραία ελάχιστη θερμοκρασία που καταγράφτηκε ήταν κατά 11.4°C πιο πάνω από την κανονική και αποτελεί την πιο ψηλή ημερήσια ελάχιστη θερμοκρασία που καταγράφηκε ποτέ στον σταθμό αυτό από την έναρξη λειτουργίας του (11). Είναι δε η πρώτη φορά που μαθητές από τα χωριά Λεμύθου και Πρόδρομος θυμούνται να χρειάστηκε η χρήση κλιματιστικών για να ανταπεξέλθουν στις υψηλές θερμοκρασίες του Καλοκαιριού.
Και ενώ η μέση θερμοκρασία αυξάνεται η μέση βροχόπτωση μειώνεται. Κατά την πρώτη τριακονταετία του 20ου αιώνα, η μέση ετήσια βροχόπτωση στην Κύπρο ήταν 559 mm (3), o μέσος όρος της δεκαετία 2013-2023 έχει πέσει στα 466.6 mm, δηλαδή σχεδόν 20% πιο χαμηλή από ο,τι στις αρχές του αιώνα (12).
Παρουσίαση του σχολείου μας περί των μετεωρολογικών φαινομένων και της κλιματικής αλλαγής στο Τρόοδος, (10ο Παγκύπριο Συνέδριο Θετικών Επιστημών, Πάφος 2023).
Κλιματική Αλλαγή και αύξηση των μεγάλων πυρκαγιών: ενημέρωση μαθητών από το Δασικό Κολλέγιο Κύπρου.
Ο κύριος Αντρέας Κυπριανού εκπροσωπώντας το Δασικό Κολλέγιο Κύπρου, μας ενημέρωσε για θέματα πυρκαγιών και πυροπροστασίας και απάντησε σε ερωτήσεις. Όπως ανέφερε, η συντριπτική πλειοψηφία των πυρκαγιών προέρχεται από τον ανθρώπινο παράγοντα. Λόγω της κλιματικής αλλαγής, αυτές έχουν αυξηθεί τόσο σε αριθμό όσο σε καταστροφικότητα.
Το 2023, κάηκαν 21,26 km2 υπαίθρου με συνολικές ζημιές αξίας €9,500,000. Η αύξηση των πυρκαγιών -ιδίως για τους μήνες Νοέμβριο και Δεκέμβριο- οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις καιρικές συνθήκες με την παρατεταμένη ξηρασία, τις λίγες βροχοπτώσεις, στο καψάλισμα χωραφιών μετά τον θερισμό και άλλες καύσεις (13).
Το καλοκαίρι του ’23 ήταν αξιοσημείωτη τόσο η διάρκεια όσο και η ένταση των υψηλών θερμοκρασιών, αφού για 16 συνεχόμενες ημέρες μέσα στον Ιούλιο η θερμοκρασία στο εσωτερικό της Κύπρου ξεπερνούσε τους 40 οC – κάτι το οποίο δεν έχει ξανασυμβεί από το 1983 που υπάρχουν στοιχεία (15). Υπό το πρίσμα αυτό, δεν είναι τυχαία η έκταση των πυρκαγιών που σημειώθηκαν την ίδια περίοδο ή και λίγο αργότερα σε περιοχές ανάμεσα σε Τρόοδος και Λεμεσό (16,17).
Κλιματική αλλαγή και βιοποικιλότητα
Ως γνωστόν, η παραμικρή επιδείνωση στο περιβάλλον μας έχει άμεσο αντίκτυπο στον πληθυσμό των πεταλούδων και των μελισσών. Μεταφορικά μιλώντας, οι πεταλούδες και οι μέλισσες είναι σαν τα καναρίνια στο κλουβί που χρησιμοποιούσαν κάποτε οι ανθρακωρύχοι για να αξιολογήσουν την επικινδυνότητα του αέρα στα ορυχεία όπου εργάζονταν. Η παρακολούθηση των πληθυσμών τους είναι μια σημαντική μέθοδος για την αξιολόγηση της κατάστασης του περιβάλλοντος. Επιπλέον βοηθά τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων στην Ε.Ε. να σχεδιάσουν τις περιβαλλοντικές τους πολιτικές.
Το σχολείο μας συμμετέχει σε δύο προγράμματα καταγραφής και διάσωσης των ειδών πεταλούδας και μέλισσας της περιοχής μας σε συνεργασία με το ΤΕ.ΠΑ.Κ. και το Πανεπιστήμιο Κύπρου. Ως προς τις πεταλούδες, η καταγραφή γίνεται με τη μέθοδο “transect” και τα αποτελέσματα ανεβαίνουν σε μία ευρωπαϊκή βάση δεδομένων (18) σε συνεργασία με την ερευνήτρια Δρ. Έλλη Τζιρκαλλή.
Σε ο,τι αφορά τα είδη μέλισσας της περιοχής, είναι οι σημαντικότεροι επικονιαστές και χωρίς αυτές ουσιαστικά δεν θα είχαμε αγροτική παραγωγή. Γι’ αυτό, πέρα από την καταγραφή τους έχουμε δημιουργήσει τα πρώτα υπέργεια και υπόγεια ξενοδοχεία προστασίας μοναχικών μελισσών της περιοχής σε συνεργασία με τους Δρ. Άντρη Βαρνάβα και Δρ. Κωνσταντίνο Τσιόλη.
Ποια η άποψη του κυπριακού κοινού για την κλιματική αλλαγή και τις συνέπειές της;
Σε ηλεκτρονική έρευνα (19) που διεξήγαγαν τελειόφοιτοι του Οικονομικού μας Λυκείου, αποτυπώθηκε η ανησυχία του κοινού για την πορεία του φαινομένου στον ορεινό όγκο του Τροόδους. Ποσοστό 86% των ερωτηθέντων συμφώνησε ότι οι Χειμώνες πλέον στην Κύπρο δεν θυμίζουν εκείνους τους παρελθόντος. Η πλειοψηφία του κόσμου εκφράζει φόβους ότι η σημερινή κατάσταση ενέχει μεγαλύτερο κίνδυνο πυρκαγιών σε σχέση με το παρελθόν, ενώ βλέπει αρνητικές συνέπειες για τη λειτουργία του τοπικού χιονοδρομικού κέντρου και την τοπική αγροτική παραγωγή. Συμφωνεί δε με την κρατούσα επιστημονική άποψη ότι την κύρια ευθύνη για την κλιματική αλλαγή φέρει ο άνθρωπος. Στα μέτρα που προκρίνει είναι η επιβολή αυστηρότερων περιβαλλοντικών κανόνων, η προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η ενημέρωση/ευαισθητοποίηση του κόσμου (διαγράμματα παραρτήματος).
Τι μπορεί να γίνει;
Η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης απαιτεί ολοκληρωμένη και διεπιστημονική προσέγγιση, καθώς και δράση σε διάφορα επίπεδα. Ορισμένες εισηγήσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης περιλαμβάνουν:
- Μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
- Προώθηση δημόσιων μέσων μεταφοράς, ηλεκτροκίνησης και ποδηλατικών υποδομών.
- Προσαρμογή υποδομών στις αλλαγές του κλίματος.
- Προώθηση της αειφορίας στη γεωργία και τη βιομηχανία.
- Ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας.
- Εκπαίδευση/Ενημέρωση.
Είναι σημαντικό να εστιάσουμε στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού, καθώς η συμμετοχή των πολιτών είναι απαραίτητη για την επίτευξη αλλαγών. Η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης είναι μια πρόκληση που απαιτεί συνεργασία, δέσμευση και δράση σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας. Με τη συνεργασία και την αποφασιστικότητα όλων, μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα πιο βιώσιμο και ανθρώπινο μέλλον για τις επόμενες γενιές.
*Το άρθρο αυτό αποτελεί εργασία των μαθητριών Ευσταθίου Σοφία, Παπαγεωργίου Μελίνα και Χαραλαμπίδου Σκεύη του Οικονομικού Λυκείου της Εμπορικής Σχολής Μιτσή της Λεμύθου. Εκπονήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος «Νέοι Δημοσιογράφοι για το Περιβάλλον» και χρησιμοποίησε στοιχεία ευρύτερης επιστημονικής έρευνας που έλαβε χώρα στα πλαίσια δράσεων STEAM της Σχολής. Υπεύθυνος Καθηγητής: Εμμανουήλ Καπετανάκης.
Παράρτημα
Παραπομπές
1. Τα Φυσικά Φαινόμενα και η επιστημονική ερμηνεία τους,Χρήστος Ντουντουλάκης, εκδόσεις οσελότος.
2. https://www.science.org/content/article/scienceshot-volcano-co2-emissions-no-match-human-activity
3. Στοχεία Μετεωρολογίας, Μετεωρολογική Υπηρεσία Κύπρου, 2011.
4. Scripps Institution of Oceanography, https://keelingcurve.ucsd.edu/
5. H γκρίζα γραμμή δείχνει τη συγκέντρωση CO2. Οι μπλε γραμμές επισημαίνουν έτη με μέση παγκόσμια θερμοκρασία μικρότερη από τον μέσο όρο του 20ου αιώνα και οι κόκκινες έτη με θερμοκρασία μεγαλύτερη από αυτόν. Πηγή: ΝΟΑΑ/NCDC, https://www.researchgate.net/figure/Atmospheric-carbon-dioxide-and-Earths-surface-temperature-1880-2019-10-Yearly_fig1_346331198
6. Αγρομετεωρολογικό Δελτίο Ιανουαρίου 2024.
7. Αγρομετεωρολογικό Δελτίο Φεβρουαρίου 2024.
8. Αγρομετεωρολογικό Δελτίο Μαρτίου 2024.
9. Monthly Average Temperature 2013-2022. Η επεξεργασία έγινε βάσει στοιχείων που αντλήσαμε από τη βάση δεδομένων της Μετεωρολογικής Υπηρεσίας Κύπρου.
10. Μετεωρολογική Υπηρεσία Κύπρου, INSTANTANEOUS SNOW LEVEL (cm) - AVERAGE DAILY VALUES, STATION: 1270-7861 TROODOS SQUARE (AWS).
11. Αγρομετεωρολογικό Δελτίο Σεπτεμβρίου 2023.
12. Monthly Area Average Precipitation 2023-2023. Ευχαριστούμε τη Μετεωρολογική Υπηρεσία Κύπρου για την αποστολή των δεδομένων.
13. Στα €9,5 εκ. οι ζημιές από πυρκαγιές το 2023, με 21 τ.χλμ. καμένη ύπαιθρο, ΚΥΠΕ,20/02/24.
14. Φωτογραφία από επιτόπια έρευνα στο Τρόοδος μαθητή μας μετά τους εορτασμούς της 28ης Οκτωβρίου 2023. Κατά τα Σαββατοκύριακα ή σε τριήμερα, εκατοντάδες επισκέπτες κατακλύζουν το Τρόοδος, ανάβοντας παράνομες φωτιές για σκοπούς ψησίματος ή για να ζεσταθούν, καταναλώνοντας αλκοόλ.
15. https://www.kitasweather.com/news/genika/apotimisi-tou-idrologikou-etous-2022-2023/
16. Κοινοτάρχης Απεσιάς: Γίνεται πραγματικά ένας πόλεμος, Φιλελεύθερος,04/08/23
18. https://butterfly-monitoring.net/ (European Butterfly Monitoring Scheme - eBMS ).
19. Σύνδεσμος ηλεκτρονικής έρευνας: https://forms.gle/fYmKMUajLtdxNFuC6
